Palabras dadas · Tradución e revisión editorial

A protagonista de 2022

A miña tradución de Canto eu e a montaña baila, de Irene Solà, publicada por Kalandraka en 2021 levou a palma ao meu labor o ano pasado.
As sorpresas sucedéronse ao longo de 2022, ao vela como finalista dos premios Follas Novas, primeiro, e do Plácido Castro, despois. Ata que… Mellor comezo polo principio.
En xuño acudín tan tranquila ao Teatro Principal de Santiago, á gala onde se ían anunciar as obras e traballos galardoados. Mandáronme sentar nunha das primeiras filas ao carón dunha butaca que ninguén ocupou. Levaba no móbil un discurso gardado que… non era meu. Unha escritora que non podía asistir pedírame que o lese por ela, no caso de que a decisión do xurado lle fose favorable. Pensei que igual a butaca libre á miña dereita era a súa. Sentírame moi honrada de que mo pedise e facíame especial ilusión poder recollelo, simplemente porque lera o seu libro e gustárame un mundo. Entre que empezaba e non empezaba o espectáculo entretívenme en contemplar os poucos banzos colocados no centro para o acceso dos premiados ao escenario. Ende ben non me vai tocar a min, cavilaba, que aínda me esnafraría cos nervios. Non tardaron en comezar a anunciar os primeiros premios, presentados e magnificamente polo dúo Aldaolado. O de tradución foi un deses primeiros e eu seguía tan pancha sentada. Cando sentín o meu nome, aceleróuseme a máquina do peito. Isto non o debera saber o meu médico. Non sei sequera se lle pedín permiso á María Canosa, que a tiña a outro lado, para que me deixase pasar, tan atrapallada estaba. Non sei como subín as escaleiras ao escenario. Só sei que esnafrar non me esnafrei, que case non dei farfallado un grazas, que llelo dediquei aos meus colegas finalistas, Alejandro Tobar e María Suárez e, coas présas por fuxir de alí arriba case deixo atrás a preciosa figuriña de Rosalía, obra de Sargadelos.

Logo, veu o XX Plácido Castro. Eran as sete da tarde dun venres cando me chamaron. Ao outro lado a voz cálida de Xulio Ríos, fundador e presidente de Honra do IGADI. En fin, de novo a voz trémula, o agradecemento infindo ao teléfono. No entanto, polo menos nesta ocasión tiña tempo abondo para facerme á idea: «Queiras que non, María, vaiche tocar falar para agradecelo como é debido». E o día da entrega, o 30 de setembro, Día da Tradución, no salón de actos da Casa do Concello de Vilagarcía, falei así:

«Antes de máis nada, vai a miña gratitude inmensa ao xurado (Bea Fariñas, Ramón Caride, Alberte A. Lugrís, Xavier Senín, Xulio Ríos e, en especial, a Olga López, que presentou a candidatura de Canto eu e a montaña baila). Vai tamén a cantas persoas contribúen ou contribuíron, dun xeito ou doutro, á longa traxectoria deste Plácido Castro, e a Paco Feixó pola súa xenerosidade. Así mesmo, como non, a Irene Solà, por escribir como escribe, pois non cabe dúbida de que, por boa que sexa unha tradución, só as que teñen detrás un orixinal excelente reciben premios. Por último, á Kalandraka, que escolleu a obra e ma propuxo no momento oportuno.
Cada premio á tradución é, non só unha recompensa ao esforzo que esixe reescribir co máximo rigor posible unha obra literaria noutra lingua, senón un chanzo que se sobe na escada da visibilidade. Durante moitos anos foi un labor calado e en ocasións mesmo anónimo. Porque ao tradutor, sendo o amante máis fiel do texto co que namora, cómprelle ser discreto, pasar inadvertido, non delatarse nunca. É ese aspecto o que, entre os oficios da linguaxe, máis me atraía da tradución (poder exercelo desde a casa e na sombra sen me ter que enfrontar á xente acotío, que ninguén soubese de min). Foi ese motivo polo que desistín de matricularme no que entón era unha diplomatura en Tradución e Interpretación, mesmo se por fin comprendera o que quería ser. Con todo, ao longo dos anos descubrín que esa actitude supuña cavar a propia cova, pois é a visibilidade, por moito que me pese, o que nos dignifica. O rostro que nin se ve nin ten nome non se respecta. De aí que, malia o estrés que me fai mal durmir nos días previos e o resaibo que me deixa cada exposición pública, me teña obrigado nestes anos a acudir ás mesas redondas e outros foros aos que me convidan para falar deste meu amor cego pola recreación de obras alleas.
Pois que a tradución literaria galega colabora no arrequecemento da lingua, abríndolle portas e ampliándolle horizontes, ben merece que esa achega se lle recoñeza xustamente no seu Día Internacional. Aproveito o altofalante, daquela, para lles dar a en hora boa a todas as profesionais galegas de calquera especialidade que hoxe o celebran co orgullo de sabérense cada día pezas humanas fundamentais para ese arrequecemento.
Acabo, aínda sabendo que me repito, coa que é para min a mellor definición de tradutor, palabras do escritor portugués Gonçalo M. Tavares, no canto VII da súa Viagem à Índia:

[…] Um tradutor habita um país intermédio,
um país que não existe no mapa, país
hesitante, país que é feito da invenção vocal
de dois amantes aparentemente
incompatíveis. Se existissem mais tradutores
o número de guerras diminuiria, quem
duvida?

Grazas ao Alcalde e á Concelleira de Cultura por nos acolleren na Casa do Concello».

O ramo púxoo o X Ramon Llull á mellor tradución dunha obra catalana publicada no ano anterior. Aquí non só tiven tempo e tempo para convencerme de que debía falar, senón para convencerme de que tiña que calar. Pasou mes e medio de segredo case absoluto desde a tarde en que me chamou o benquerido Joan de Sola, director da Área de Literatura e Pensamento do Institut Ramon Llull. Non vou repetir o de sempre. Cando o 14 de decembro subín ao escenario en Ordino (Andorra), levaba un papeliño medio chafado no bulso da chaqueta. Mentres o sacaba, respirei fondo e soltei, como para min, aínda coa cabeza gacha, o único que me pasaba pola mente nese momento: «E eu que me fixen tradutora para non ter que falar en público…». As risadas amables do público facilitaron unha chisca que fose capaz de ler de corrido o que dicía o papel, un papel que, cando decidín escribir isto para non esquecelo, pensei que perdera ata que se me ocorreu buscalo no peto da chaqueta que levei ese día e que non volvera pór, que unha no inverno traballa con xersei polar:

«Al jurat, per l’esforç innegable a la tria.
A l’organització de la Fundació Llull, per tot aquest treball.
A Kalandraka, per confiar en mi per aquesta primera col·laboració amb ells.
A l’Irene Solà, per escriure com escriu.
I a l’AELC, que el 2018 em va convidar al Small is Great i així em va donar l’impuls per retornar al que va ser casa meva quan tenia vint anys: la llengua catalana.
Moltes moltes gràcies!»

Facebook
Twitter
LinkedIn
WhatsApp
Telegram

Deixa un comentario